Urartularla başlayan zengin bir tarihsel yolculuğa sahip şehir, ülkemizin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer almaktadır. Şehrin isminin kaynağının nerden geldiği konusunda pek çok farklı fikir beyan edilse de genel kanı şehir isminin Muşkilerden geldiği yönündedir. Çavuş Dağı’nın kuzeydoğu eteklerinde kurulmuş kentin tarihsel merkezi kalenin çevresinde şekillenmiştir. Kuzeyden Varto, doğudan Bulanık, Hasköy ve Korkut ilçeleriyle çevrelenmiş kentin karanlık kalmış tarihi yüzü bir nevi Asur kaynaklarıyla gün yüzüne çıksa da Urartulardan önce bölgeye hangi kavimlerin iskân ettiği net olarak bilinmemektedir.
Muş’ta Gezilecek Tarihi Yerler
Muşta’ki tarihi mekânlar şu şekildedir:
- Muş Kalesi: İçerisinde kitabe yer almadığından dolayı kimler tarafından, hangi zaman aralığında yaptırıldığı bilinmeyen kalenin en önemli detay Hz. Ömer döneminde Müslümanların hâkimiyetine geçmesidir. Şehrin en eski yapılarından biri olan kale, uzun süren savaşlar neticesinde ne yazık ki tahrip olmuştur. Kale çevresi ise günümüzde piknik alanı olarak kullanılmaktadır.
- Muş Arak Kilisesi: Karaçavuş Dağları’nın doğu uzantısındaki yaylanın zirve noktasında yer alan kilise, Kutsal Havariler Manastırı olarak da isimlendirilmektedir. 4. yüzyılda Aziz Aydınlatıcı Grigor tarafından kurulmuş kilise, Arak Köyü’nde yer alan tipik bir Ermeni manastırıdır. 1960 yılında Muş valiliği tarafından dinamitle havaya uçurulan kilisenin günümüze ne yazık ki harabe olarak ulaşmıştır.
- Surp Garabet Manastırı: Muş il merkezinin yaklaşık 30 kilometre batısında yer alan bu manastır, en önemli Ermeni dini yapılarından biri. Taron bölgesinde yer alan manastır, Eçmiadzin’nden sonra dünyadaki en önemli Ermeni manastırı olarak kabul edilmektedir. 1915 ermeni tehciri sonrası manastır yağmalanmış ve terk edilmiştir. Türkçe kaynaklarda “Çanlı Kilise” olarak da adlandırılan manastırın 4. yüzyılda inşa edildiği ön görülmektedir.
Muş’ta Gezilecek Doğal Güzellikler
Muş’taki doğa harikaları şu şekildedir:
- Haçlı (Bulanık) Gölü: Muş’un Bulanık ilçesinde yer alan göl; haçlı ismini güneyindeki Haçlı Köyü’nden, bulanık ismini ise kaynağındaki bulanık sudan almaktadır. Oluşum itibariyle lav set gölü olan göl, kuzeyindeki Kızkopan volkanının yükselmesiyle oluşmuştur. Alabalık ve aynalı sazan balık türleri bakımından zengin olan gölün çevresi tarıma oldukça elverişlidir.
- Muş Ovası: Yukarı Murat Van Bölümü sınırların içerisinde 80 kilometrelik bir uzunluğa yayılan ova, gerçek bir doğa harikasıdır. 30 kilometre genişliğine sahip ova, ülkemizin iki büyük fay hattının buluştuğu istikamet üzerinde şekillenmiştir. Ortalama 1500 metre yükseklikteki ova ülkemizin en büyük ovalarından biridir.
- Kaz (Gaz) Gölü: Malazgirt ilçesinin Aktuzla beldesinde yer alan bu küçük göl, oluşum yönüyle volkanik özelliklere sahip karstik bir göldür. Sığ bir derinliğe sahip gölün suyu oldukça tuzlu acıdır. Gölün ismi; kaz ve ördek gibi hayvan türlerine ev sahipliği yapmasından gelmektedir.
Muş’un Meşhur Yemekleri
Muş’un yöresel yemekleri nelerdir?
- Hez Dolması: Kıyma ve pirinin mükemmel uyumu adeta damak çatlatan bir lezzete evrilmiş. Kuşbaşı etlerin pirinçle yoğurulup lahana yapraklarına iç harç olarak konulmasıyla hazırlanan bu yöresel lezzet, mutlaka listenize almanız gereken tatlardan biri.
- Çorti: Lahana yaprakları, reyhan, soğan ve çeşitli baharatlarla hazırlanan bu karışım Muş halkının en çok tercih ettiği lezzetlerinden biri. Bulgur köftesinin mükemmel uyumuyla harmanlanan lezzet, yöre halkı tarafından genellikle kış aylarının vazgeçilmez yemeğidir.
- Muş Köftesi: Lezzetini ince çekilmiş bulgurlarından alan Muş Köftesi, hem görüntüsü hem de lezzetiyle sizi hayran bırakacak bir lezzettir. Haşlama usulü yapılan köfte, yoğurt ve tereyağıyla servis edilmektedir.
Muş’a Gidince Mutlaka Yapılacaklar
Muş’tan yapmadan dönmemeniz gerekenler şu şekildedir:
- Muş Kalesi’ni ziyaret etmeden, Ulu Camii ve Murat Paşa Köprüsü’ne gitmeden, Arak Kilisesi ve Surp Garabet Manastırı’na uğramadan, Muş Köftesi’nden ve Çorti yemeden dönmeyin!
