Ağrı, birçok tarihi yapının merkezidir. İshak Paşa Sarayı da Ağrı’nın sahip olduğu tarihi güzelliklerdendir. Burası İshak Paşa Külliyesi olarak da bilinir. 116 odadan meydana gelmektedir ve Doğubayazıt ile arasında takriben 5 km uzaklık vardır. Ağrı Dağı’na da son derece yakın olan saray surlara, iç ve dış avlulara, koğuşlara, divan ve harem salonları gibi birbirinden önemli unsurları barındırmaktadır.

Bilim adamı ve yazar Ahmed-i Hani’nin katiplik görevinde bulunduğu yer burasıdır. Kendi döneminde yapılan saraylar içerisinde –Topkapı Sarayı’ndan sonra- en ünlü saray İshak Paşa Sarayı’dır. Yerli ve yabancı turistler tarafından sıklıkla ziyaret edilen bu saray Çolak Abdi Paşa ve II. İshak Paşa’nın yardımlarıyla 1685 yılında inşa ettirilmiştir. Sarayın son halini alması 1784 yılında olmuştur. Döneminin en büyük ustalık örneklerinden biri olan ve bugün de görkemiyle bulunduğu coğrafyanın önemini daha da artıran İshak Paşa Sarayı mutlaka Ağrı gezilecek yerler listesinde bulunmalıdır. 18. Yüzyıl Osmanlı mimarisinin örneklerinden biri olan ve saray yüksek bir tepeye kurulmuştur. Yapının hemen girişinde bir kitabe bulunmaktadır. Osmanlı sadrazamlarından İshak Paşa’nın yaptığı bu saray bölgeye gelen yerli-yabancı herkesin ilgi odağıdır.

İlginç Bir Rivayeti Var

Osmanlı’nın Lale Devri’ndeki son büyük yapılarındandır. Kesme taştan yapılan saray Selçuklu sanatının izlerine sahiptir. 7600 metrekarelik bir alanı kaplayan saray, dünyada ilk kez kalorifer tesisatı döşenmiş bir saraydır. Ayrıca saraydaki türbede İshak Paşa ve Çolak Abdi Paşa’nın mezarları bulunmaktadır. Sarayın batı cephesinden gün batımını izlemek son derece güzeldir. Saray Ağrı Dağı’nın yakınlarındadır ancak saraydan dağ görülememektedir.

Bununla ilgili halk arasında dolaşan efsaneler vardır. Onlardan birine göre; Paşa’nın kızı çobanlık yapan delikanlının birine aşık olur. Çoban da bir şeyden habersiz, Ağrı Dağı’nın eteklerinde koyunlarını otlatmaktadır. Paşanın kızı ne sabah dinler ne akşam… Her gün saatlerce çobanı seyreder Babası bunu haber alır ve küplere biner. Emrindeki kişilere ‘Derhal büyük bir saray yapın! Oradan’ dağ görünmesin.’emrini verir. Bunun üzerine dağ nereden görünmüyor, araştırılır ve saray oraya yapılır. Bunun yanı sıra; ‘Ağrı’ya gelip de İshak Paşa Sarayı’na uğramayan kişinin ölmeden önce mutlaka saraya yolu düşer.’ Derler. Tabii bizce ‘Nasıl olsa tekrar gelecekmişim, sonra ziyaret ederim.’ Diye düşünerek buna ümit bağlamanız yanlış olacaktır. İyisi mi Ağrı gezilecek yerler listenize ekleyin, olsun bitsin.

Saraydaki divan salonun duvarlarını süsleyen beyitler oldukça dikkat çekicidir. Taştan yapılmış olan sekizgen türbenin de Selçuklu mimarisini yansıtan en güzel örneklerden biri olduğu rahatlıkla söylenebilir. 14 bölümden meydana gelen sarayın bölümleri şu şekildedir:

• Birinci ve ikinci avlu
• Dış cephe
• Aşevi
• Selamlık Dairesi
• Hamam
• Cami binası
• Merasim ve eğlence salonu
• Harem dairesi ve odaları
• Cephanelik
• Tak kapılar
• Fırın
• Zindan
• İç mimari bölümleri (dolaplar-pencereler-kapılar)
• Türbe binası

Sarayın altın kapısı 1917 yılındaki Rus İhtilali sırasında Ruslar tarafından çalınmıştır ve bugün Moskova Müzesi’nde sergilenmektedir. 2000 yılı itibariyle UNESCO Geçici Miras Listesi’ne alınan saray, Türkiye’nin en doğusundadır ve Ağrı gezisi esnasında mutlaka uğranması gereken tarihi yerlerdendir. İki büyük avlusu bulunan sarayın bir avlusundan diğer avlusuna bir taş kapıdan geçiş sağlanmaktadır. Taş kapı dahil olmak üzere sarayın pek çok yerinde servi ağacı motiflerine yer verilmiştir, bu ise uzun ömrü sembolize etmektedir. Sarayın farklı noktalarında kabartma tekniğiyle yapılmış çeşitli figürlere rastlanmaktadır.

Ayrıca sarayda ‘süt çeşmesi’ diye bilinen ve bir musluğundan su, diğerinden süt aktığı ifade edilen bir çeşme vardır. Çeşmenin üzerinde gül ile suyun aşkını simgeleyen bir damla motifinin içerisinde yapraklarla ve kıvrık bir dal ile gizlenmiş gül motifi bulunmaktadır. Şeyh Ahmedi Han türbesi ve yakındaki cami de İshak Paşa Sarayı’nın çevresinde gezilmesi gereken yerlerdendir.

Özetle bu sarayın her yerinde tarih, her köşesinde muazzam bir sanat, her motifinde Türk – İslam kültürü ile harmanlanmış Selçuklu sanatının birbirinden kıymetli geleneksel örnekleri vardır.